İran, ABD’den 12 Gün Savaşı’ndaki zararlarını karşılamasını istedi

Erakçi, Batı medyasına verdiği kapsamlı demeçte, İran’ın nükleer müzakereler konusundaki tutumunu ve yeni stratejilerini detaylı şekilde değerlendirdi. İran yönetimi, Trump yönetimiyle yeniden müzakerelere başlamanın önündeki engelleri aşmak adına, tutumunu sertleştirmiş ve yeni şartlar belirlemiştir. Bu kapsamda, İranlı yetkililer, ABD’nin herhangi bir anlaşmaya varmadan önce 12 gün süren savaşın zararlarını karşılaması gerektiğini açıkça ifade etmişlerdir. Ayrıca, müzakerelerin devam ettiği süreçte İran’a yönelik saldırıların gerçekleştiğine dikkat çekmiş ve şöyle demiştir: “Gelecekte bu tarz saldırıların tekrarlanmayacağına dair net garantiler istiyoruz. ABD ve diğer taraflar, bu konuda gerçek anlamda güven artırıcı adımlar atmalı.”

İran, özellikle Trump döneminde ABD’nin nükleer anlaşmadan tek taraflı çekilmesi ve yeniden yaptırım uygulamalarıyla büyük bir kriz yaşamıştı. İran yetkilileri, şu anda Avrupalı tarafların, ABD’nin bu adımlarına karşılık verebilecek herhangi bir yöntem veya zorunluluk bulunmadığını vurguluyor. Erakçi, “Eğer Avrupalılar, yaptırımların geri getirilmesini sağlayan mekanizmayı aktif ederlerse, bu onların sonu anlamına gelir” şeklinde uyarıda bulundu. Bu açıklamalar, İran’ın, şu aşamada müzakerelere karşı tutumunu netleştirdiği ve uluslararası toplumun yeni adımlar atmasını beklediği bir döneme işaret ediyor.

Müzakere Sürecinin Durması ve Sonrası

İran ile ABD arasındaki nükleer müzakereler devam ederken, İsrail’in 13 Haziran’da İran’a yönelik başlattığı askeri saldırı, sürecin ciddi anlamda sekteye uğramasına neden oldu. Bu saldırı, hem ABD’nin hem de Avrupa ülkelerinin müzakerelerden uzaklaşmasına yol açtı. İran ise, 2015 yılında imzalanan nükleer anlaşma çerçevesinde kaldırılan Birleşmiş Milletler (BM) yaptırımlarının geri getirilmesini sağlayabilecek “tetik mekanizması (snapback)” maddesine büyük önem atfediyor. Bu mekanizmanın, 18 Ekim’de sona eren süresi, İran açısından kritik bir dönemi işaret ediyor. Eğer taraflar çözüm üretemezse, Avrupa ülkelerinin, bu tarihten önce mekanizmayı devreye sokma hakkı doğacak.

Tetik Mekanizması ve Geçmişi

2015 yılında, İran ile BM Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesi ve Almanya arasında imzalanan anlaşma ile, İran’ın nükleer faaliyetleri sınırlandırılmış ve karşılığında ekonomik yaptırımlar hafifletilmişti. Ancak, ABD, 2018’de tek taraflı olarak bu anlaşmadan çekilmiş ve İran’a yönelik yeniden yaptırımlar uygulamaya başlamıştı. İran ise, bu duruma karşılık olarak, anlaşmadaki taahhütlerini kademeli olarak durdurmuş ve yüksek düzeyde uranyum zenginleştirmeye başlamıştı. Avrupa ülkeleri ise, ABD’nin çekilmesine rağmen, anlaşmanın esas maddelerini ve “snapback” mekanizmasını canlı tutmaya çalışarak, İran’a karşı yeni yaptırımların devreye sokulmasını engellemeye çalıştı. Ancak, İran, bu duruma tepki göstererek, anlaşmanın temel ilkelerinin ihlal edildiği ve uluslararası yükümlülüklerin yerine getirilmediği gerekçesiyle, bu mekanizmanın işletilmesine karşı çıktı.

İran Dışişleri Bakanı Abbas Erakçi, Avrupa ülkelerinin bu mekanizmayı devreye sokma konusunda hukuki bir dayanağa sahip olmadığını ve, “anlaşmanın temel ilkelerini ihlal ettikleri ve anlaşmadaki rollerini kaybettikleri” gerekçesiyle, bu adımı atamayacaklarını net biçimde ifade etmişti. İran, uluslararası anlaşmalara ve hukuka uygun hareket edilmesini talep ederken, tarafların sorumluluklarını yerine getirmediği görüşünü yineliyor.