Yapay Zeka ve Araştırma Etiği Rehberi: Sorumlu Kullanım Prensipleri

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından sağlanan bu kılavuz, Kurumun destek programlarına başvuran kişi ve ekiplerin yapay zeka temelli araçları etik, yasal ve sorumlu biçimde kullanmalarını teşvik etmeyi amaçlıyor. Bu kapsamda, değerlendirme ve izleme süreçlerinde yer alan tüm paydaşların beklentilerine uygun olarak; araştırmaların dürüstlüğünü koruyan, adil ve şeffaf bir ortam oluşturmak hedefleniyor.

Rehber, kullanıcıların kişisel verilerin korunması ve fikri mülkiyet haklarının gözetilmesi gibi temel ilkelere dikkat çekerken, aynı zamanda yapay zekanın kullanım alanlarını belirli sınırlar ve kurallar içinde tutmaya odaklanıyor. Amacımız, yenilikçiliği desteklerken aynı zamanda yasal uyum ve etik sorumlulukların da ön planda tutulmasıdır.

İLGİLİ TEKNOLOJİ VE KAPSAM

Gelişen teknolojilerin hızına ayak uydurmak adına, öncelikli olarak, metin, görüntü, ses ve sentetik veri gibi yeni içerik üretimine imkan tanıyan yapay zeka sistemleri değerlendiriliyor. Bu bağlamda, büyük dil modelleri ve görsel üretim teknolojileri gibi temel teknolojilerin sınırları geniş tutulmuş olup, veri gizliliği ve etik ilkelerin tüm teknolojik uygulamalar için ortak esaslar olarak kabul edilmesi öngörülüyor.

Rehber, bu sistemlerin kullanım sınırlarını belirlerken, beyanda bulunma, paydaş sorumlulukları, potansiyel riskler ve alınması gereken önlemler gibi kritik hususları detaylandırıyor. Aynı zamanda, Veri Güvenliği ve Koruma Kanunu (KVKK) gibi mevzuatlara uygunluk, fikri mülkiyet haklarının korunması ve gizlilik ilkeleri de kapsamlı bir şekilde ele alınıyor.

Temel İlkeler ve Sorumluluklar

Gelişmiş yapay zeka araçları ne kadar kullanılırsa kullanılsın, nihai kararların ve içeriklerin sorumluluğu insanlara aittir. Bu noktada, kullanıcıların ve araştırmacıların ÜYZ kullanımında şeffaflığı sağlar nitelikte politikalar benimsemeleri önemli görülüyor. Başvuru sahipleri, yapay zeka destekli araçları kullanırken, TÜBİTAK’ın talep ettiği format ve koşullara uygun beyanlarda bulunmalı ve bu teknolojilerin kullanımıyla ilgili olarak açık ve net bilgi sunmalıdır.

Ayrıca, adil ve ayrımcılığı önleyen uygulamalara riayet edilmesi, gizlilik ve veri güvenliği ilkelerine uyulması, sistemlerin teknik olarak güvenli olması ve olası siber saldırılara karşı korunması büyük önem taşıyor. Bu ilkeler, araştırmanın güvenirliliği ve sürdürülebilirliği açısından temel bir gerekliliktir.

Kullanım Şartları ve Kısıtlamalar

Yapay zeka araçları, özellikle başvuru süreçlerini kolaylaştırmak, içerik üretimini desteklemek ve verimliliği artırmak amacıyla kullanılabilir. Ancak, bu gibi durumlarda bile, kullanıcının entelektüel katkısının ve nihai sorumluluğun yerini almaması gerekir. Literatür taraması, özetleme, dil ve kodlama yardımı gibi işlemlerde, kullanıcıların üretilecek içeriği eleştirel gözle değerlendirmesi ve doğrulaması zorunludur.

Verilerin izinsiz kullanımı, yanıltıcı bilgiler veya sahte içerik üretimi veya gizli/veri güvenliği açısından hassas bilgilerin yapay zeka sistemlerine giriş edilmesi ise kesinlikle kabul edilmez ve ciddi soruşturmalara neden olur. Ayrıca, başvurusu sırasında, yapay zeka araçlarının kullanımı konusunda açık ve şeffaf olunması ve bu kullanımların beyan edilmesi gerekmektedir. Bu sayede, araştırma bütünlüğü korunur ve etik standartlara uygun hareket edilir.