Çayönü Tepesi’nde 5 Bin Yıl Önceki Depremin İzleri Gün yüzüne Çıkıyor

Güneydoğu Anadolu’nun kalbinde, Diyarbakır’ın Ergani ilçesinin yaklaşık 7 kilometre güneybatısında, Ergani ovası ile kuzeyindeki bölgede yer alan Çayönü Tepesi, insanlık tarihinin erken Neolitik Dönem anahtar noktalarından biri olarak kabul ediliyor. Yaklaşık 12 bin yıl öncesine dayanan ilk yerleşimiyle, bölgenin kültür ve yapılaşma tarihine ışık tutan bu arkeolojik alan, sadece Anadolu’nun değil, Yakındoğu ve Levant coğrafyasının da en önemli Neolitik yerleşimlerinden biri olarak gösteriliyor. 1964 yılında başlayan kazı çalışmalarının sürdüğü alan, kültürel ve arkeolojik veriler açısından zengin birçok buluntuya ev sahipliği yapıyor.

Bu sezon yürütülen kazılar sırasında, yaklaşık 5 bin yıl önce yaşanmış bir depremin izleri ortaya çıkarıldı. Çanakkale Uygulamalı Bilimler Fakültesi Müzecilik Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Savaş Sarıaltun, kazı çalışmalarında özellikle Neolitik dönemin yanı sıra İlk Tunç Çağı MÖ 3000’e ait buluntulara da yoğunlaştıklarını belirtti. Elde edilen yeni veriler, yapıların kullanım ve yıkım süreçlerini daha iyi anlamamıza imkan sağlıyor. Yıkılan yapıların özellikle depremler sırasında meydana gelen hasarları dikkat çekici derecede açık biçimde görülüyor. Bu sezon ortaya çıkarılan kerpiç duvar enkazları, bölgede yaklaşık 12-13 sırası kuzeye devrilmiş ve yaklaşık 5 metre 20 santimetre uzunluğunda olan büyük yapı blokları içeriyor. Bu yapıların, yaşanan depremler öncesi terk edildiğine dair önemli ipuçları bulunuyor.»

Yıkımın detayları ve deprem izi

Sarıaltun, bölgedeki stratigrafik ve jeolojik incelemeler sonucunda, bu yapının deprem nedeniyle tahrip olduğuna işaret eden bulguların olduğunu söyledi. Güney duvardaki taş temelli kerpiç blokların, yaklaşık 12-13 sıra kuzeye devrilmiş olması, bu yapıların ani ve şiddetli bir deprem sırasında yıkıldığını net bir şekilde gösteriyor. Ayrıca, bu yıkıntıların bağlı olduğu alanlarda herhangi bir yanma veya tahribata dair veri bulunmadığını vurguladı. Kerpiçlerin kırmızımsı renk tonu, bölgenin topraktan kaynaklı hematit içerdiğini ve yanma izine rastlanmadığını belirten Sarıaltun, “Yıkılan duvarların blok şeklinde kuzeye doğru devrilmiş olması, bunun deprem hareketiyle ilişkili olduğunu ortaya koyuyor” dedi.

Depremin bölgedeki etkileri ve arkeolojik buluntular

Geçen yıl gerçekleştirilen jeolojik araştırmalarda, fay hatlarının incelendiğine değinen Sarıaltun, bölgedeki hareketlilik ve faylar hakkında bilgiler verdi. Çayönü’ne yakın çevrede belirgin bir fay hattı bulunmadığını ancak, Elazığ-Sivrice bölgesinde son beş yıldır yoğun deprem hareketleri yaşandığını hatırlattı. Yine de, bu depremlerin doğrudan alanı etkilemediğini, ancak muhtemelen bölgedeki yıkımların bu hareketlerin dolaylı etkisiyle gerçekleştiğini söyledi. Ayrıca, Bismil civarında Orta Tunç Çağı’nda en az dört defa deprem çok net bir şekilde izlerine rastlanmış yerleşim alanlarından biri olduğunu ve bu depremlerin MÖ 2300-2200 yıllarında başlamış ve yaklaşık 1600’lere kadar devam ettiğini belirtti.

Arkeolojik buluntular, bölgedeki yapıların ve kültür katmanlarının doğal yıkım ve yıkımdan çok, insana ait ve doğal süreçlerin sonucu olan kalıntıları içerdiğine işaret ediyor. Üzerinde çalışılan yapı ve mezarlar, o dönemin sosyo-kültürel yapısına ve yaşam tarzına dair önemli bilgiler sağlıyor. Özellikle, mekan içerisindeki buluntular arasında seramikler ve pişmiş kaplar, yıkımın sonucu değil, doğal sürecin ürünleri olarak dikkat çekiyor. Bu veriler, hem kronolojik hem de mekansal açıdan bölgenin tarihsel gelişimine ışık tutuyor.

Son olarak, Sarıaltun, yaklaşık 5 bin yıl önceki bu yapının da deprem etkisiyle yıkıldığını ve bölgede böyle bir jeolojik olayın izlerini ilk defa tespit ettiklerini belirtti. Bu çalışma, Diyarbakır ve çevresinde, binlerce yıl öncesine ait deprem ve doğa olaylarının arkeolojik kalıntılarla belgelenmesine katkı sağlıyor ve bölgenin sismik tarihine ışık tutmayı sürdürüyor.