ABD ve Çin Arasında Nükleer Silah Tartışmaları ve Güncel Gelişmeler

ABD Başkanı Donald Trump, Çin lideri Şi Cinping ile gerçekleştirdiği son görüşmeden hemen önce, Savunma Bakanlığı’na yeni nükleer silah denemelerine başlama talimatı verdi. Bu karar, özellikle Rusya’nın Ukrayna savaşı sırasında sıkça dile getirdiği nükleer söylemleri ve Çin’in nükleer envanterini genişletme girişimleriyle birleşince, küresel nükleer yarışın yeniden alevlenip alevlenmeyeceği sorusunu gündeme getirdi. Ancak Trump’ın “nükleer test” derken, tam olarak neyi kastettiği belirsizliğini koruyor; bu, nükleer başlık taşıyan füzelerin test edilmesi mi yoksa yeni bir nükleer patlama denemesi mi olduğu net değil. Günümüzde 1990’lardan bu yana, Kuzey Kore dışında, başka ülkelerin doğrudan nükleer patlama denemesi yapmadığı biliniyor.

Trump, Şi ile görüşmeden önce yaptığı Truth Social paylaşımında, ABD’nin en yüksek sayıda nükleer silaha sahip ülke olduğunu vurgulayarak, Rusya’nın ikinci, Çin’in ise “büyük bir farkla” üçüncü sırada yer aldığını belirtti. Ayrıca diğer ülkelerin de nükleer denemeler yaptığını öne sürerek, Savunma Bakanlığı’na testlere başlamaları yönünde doğrudan talimat verdiğini ifade etti. Trump’a göre, Çin bu farkı 5 yıl içinde kapatacak ve sürece “derhal” başlanacak. Trump, testlerin nerede yapılacağını ise “duyuracağız, test sahalarımız var” diyerek yanıtladı ve bu testlerin nükleer patlama mı yoksa diğer türden testler mi olduğu belirsizliğini koruyor.

33 Yıldır Yapılmayan Nükleer Denemeler

ABD, Rusya ve Çin’in yanı sıra İngiltere, Fransa, Pakistan, Hindistan, Kuzey Kore ve İsrail gibi ülkeler de nükleer güçlere sahip. 1996 yılında imzalanan ve büyük güçlerin nükleer testleri durdurmasını amaçlayan Nükleer Denemelerin Kapsamlı Yasaklanması Antlaşması (CTBT) ile birlikte, o tarihten sonra büyük nükleer denemeler durdu. Hindistan ve Pakistan ise 1998 yılında birkaç test gerçekleştirirken, Kuzey Kore’nin ise son denemeleri 2016 yılında duyuruldu. ABD’nin en son patlama testi 1992, Rusya’nın 1990, Çin’in ise 1996’da yapıldı. Trump’ın açıklamasıyla birlikte, ABD’de Nevada’daki deneme sahasında yeni bir test yapılması planlanıyorsa, bunun hazırlık sürecinin yaklaşık 36 ay alacağı uzmanlar tarafından belirtiliyor.

Bilgi Notu: ABD, 1996 yılında imzalanan CTBT’ye hiçbir zaman resmi olarak katılmadı ve Rusya, 2023’te anlaşmadan çekildi.

Putin’in Nükleer Testleri ve Trump’un Yaklaşımı

Trump’ın haftalar içinde bu açıklamayı yapması, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in geçtiğimiz günlerde nükleer kapasiteye sahip yeni silah denemelerinin başarıyla sonuçlandığını duyurmasıyla denk geldi. Rusya, 21 Ekim’de Burevesnik seyir füzesinin testini, ardından 29 Ekim’de ise nükleer güçle çalışan bir torpido denemesini kamuoyuna açıkladı. Ancak Kremlin’e göre bu testler nükleer patlama değil; sadece yeni nesil silah sistemlerinin sınanmasıydı. Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov, Trump’ın açıklamasını hatırlatarak, “Başkan Trump diğer ülkelerin nükleer denemeleri yaptığı iddiasında bulunuyor. Şu an bu konuda bilgimiz yok” dedi. Ayrıca, Peskov, “Eğer Trump Burevesnik’in denemesini başka bir ülkenin nükleer testi olarak söylüyorsa, bu kesinlikle doğru değil. Tüm ülkeler savunma sistemlerini geliştirmeye devam ediyor, ancak bu, nükleer deneme anlamına gelmiyor” ifadelerini kullandı.

Notlar: 1996’dan itibaren ABD hiç resmi nükleer deneme yapmadı. Rusya ise 2023’te bu tarz testlere resmi olarak son verdi.

Gelişmeler ve Liderlerarası Görüşmeler

ABD ve Çin liderlerinin zirvesinden olumlu sinyaller geldi. Trump, görüşmenin “10 üzerinden 12 puan” olduğunu belirterek, sonuçların yapıcı geçtiğini vurguladı. Çin lideri Şi Cinping, ülkesi ve dünya yararına işbirliğine vurgu yaptı. Yaklaşık 1 saat 40 dakika süren toplantı, Güney Kore’deki Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği (APEC) zirvesi çerçevesinde gerçekleşti.

Taraflar özellikle stratejik öneme sahip nadir elementlerin ihracatında geçici olarak alınan kısıtlamaların bir yıl süreyle askıya alınması konusunda anlaşmaya vardı. Ayrıca, Çin’in ABD’den soya fasulyesi alımlarını yeniden başlatması ve fentanil üretimindeki ortak çalışmaların artırılması kararlaştırıldı. Trump da, Çin’e karşı uyguladığı yüzde 20’lik gümrük vergisini yüzde 10’a indirdi ve çip teknolojisi alanında Çin ile Nvidia şirketi gibi firmaların doğrudan görüşeceğine işaret etti.