Endemik bitkilerin peşindeki gönüllü kâşifler

Botanik üzerine resmi bir eğitim almamış olmalarına rağmen, doğayla iç içe olan bu kişiler, sohbet ettikçe şaşırtıcı bilgilerle dolu olduklarını gösteriyorlar. Neredeyse her bitkinin Latince adını ezberlemişler ve kendilerini “yurttaş bilgin” olarak tanımlıyorlar. Bu terim, İngilizce “citizen science” kavramından geliyor ve halkın bilimsel araştırmalara aktif katılımını anlatıyor. Başlangıçta doğada fotoğraf çekmeye ve bu görselleri sosyal medya üzerinden paylaşmaya başlayan bu doğa tutkunları, zamanla kendi keşiflerini tartışmaya ve bilim insanlarının dikkatini çekmeye başlamışlar. Bu yolculukta kendilerine destek olanlardan biri de Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü’nden botanik uzmanı Prof. Dr. Hasan Yıldırım olmuş.

Yurttaş bilginler, doğada keşfettikleri yaklaşık 25 yeni bitki türüyle bilim dünyasına önemli katkılarda bulunmuşlar. Hem Hasan Yıldırım hem de bu gönüllü doğa severlerle yaptığımız görüşmeler, onların bu çalışmalarını tutkuyla ve büyük bir özveriyle yürüttüklerini gösteriyor. Özellikle maddi kazanç amacı gütmediklerini, bunun yerine doğayı ve bitki çeşitliliğini koruma ve tanıtma amacını taşıdıklarını vurguluyorlar.

Yurttaş Bilginlerin Doğadaki Serüvenleri ve Katkıları

Bülent Elmas (61), emekli İngilizce öğretmeni, doğa sevgisini ve bitki araştırmasını şöyle anlatıyor:

• İlk başta manzara fotoğrafı çekmeye başladım, sonra orkidelere ve endemik bitkilere merak sardım.
• Yaklaşık 20 yıldır Fethiye’de yaşıyorum ve bölgedeki flora üzerine çalışmalar yapıyorum.
• Bu çalışmalarım sonucunda, “Babadağ Bitkileri” adlı kitabın yayımlanmasına katkıda bulundum ve “Muğla’nın Endemik ve Nadir Bitkileri” kitabına destek verdim.
• Biz bu süreçte maddi kazanç elde etmiyoruz, amacımız doğayı sevip onun korunmasına katkı sağlamak.
• Kendi keşfettiğim ve ona soyadımı verdiğim tür, Leopoldia elmasii, yani halk arasında Elmas müşkürüm olarak biliniyor.

Prof. Dr. Hasan Yıldırım ise yurttaş bilginlerin doğa tutkusunun önemine değiniyor:

“Yurttaş bilginler, doğaya karşı büyük bir sevgiyle hareket eden ve bu tutkularını bilimsel katkıya dönüştüren insanlar. Şehir yaşamından bıkmışlar, doğayla iç içe olmak ve yeni türler keşfetmek onları hayata bağlıyor. 2009 yılında Facebook’taki Flora grubu üzerinden bir araya geldik ve şu anda yaklaşık 12 bin üyemiz var. Keşfedilen yaklaşık 25 yeni bitki türü, onların sayesinde bilim dünyasına tanıtıldı. Bu insanlar, keşfettikleri yeni türlere kendi isimlerini veriyorlar ve kaybolmakta olan bitkileri bulma konusunda da önemli adımlar atıyorlar. Bilim camiası, maalesef halka ulaşmakta zorlanıyor; oysa bu insanlar doğanın dilini çok iyi anlıyor ve ona en iyi şahitlik yapıyorlar.”

Doğada Keşif ve Toplumsal Katkılar

Riyat Gül (65), emekli kadın doğum doktoru, doğaya olan ilgisini şöyle anlatıyor:

• Dağlara olan sevgim ve sürekli doğada dolaşmam, bu tutkumun başlangıcı oldu.
• 2009 yılından itibaren fotoğraf çekmeye başladım ve Facebook’taki Flora grubunu kurdum.
• Bu platformda binlerce doğa sever, kendi bahçesindeki veya çevresindeki bitkileri paylaşıyor.
• Bunun sonucunda, akademisyenlerin de ilgisini çektik ve bizimle birlikte çalışmalar yapmaya başladılar.
• Datça’da yaşarken, tesadüfen yeni bir tür keşfettim; ona adım ve Yıldırım soyadını verdiler: Allium ahmettrasii yıldırım. Bu keşif, bilimsel makalelerle de destekleniyor.

Ahmet Tıraş (51), polis memuru, bitki keşfini ve toplumsal katılımı şöyle özetliyor:

• Yöremizde “develik çiçeği” olarak bilinen bir bitkiyi keşfettim.
• İlk başta araştırmaya başladım ve bitkinin Latincesinin Daphne sericea olduğunu öğrendim.
• Sosyal medyada Flora grubunu takip ettim ve bu sayede uzmanlarla tanıştım.
• İki yıl önce İstanbul’daki Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi’ne gidip, doğa ile iç içe yeni türler keşfetmeye devam ediyorum.
• Alanya çevresinde 800’den fazla bitki fotoğrafı çektim ve köylülerle, muhtarlarla ve ormancılarla iletişim kurarak bitki türlerini tespit ediyorum.
• Yeni keşfettiğim ve ona isim verdiğim bitki, örneğin “Allium ahmettrasii” gibi, bilimsel makalelerde yayımlandı.

Bitki Keşifleri ve Sihirli Dünyalar

Cem Çuhacıoğlu (62), tornacı ve amatör fotoğrafçı, doğa ve bitki tutkusunu şöyle anlatıyor:

• Fotoğrafçılık ilgim, bitkilerin gizemli dünyasına kapılmamla başladı.
• İzmir’de yaşıyorum, Gümüldür bölgesinde yeni bir bitki keşfettim ve araştırmaya başladım.
• Bütün Stachys familyasını inceledim ve sonunda yeni bir tür olduğunu fark ettim.
• Hasan Yıldırım’a danıştım ve türün ismi “Stachys cuhacioglui” olarak belirlendi, halk arasında ise efeçayı olarak biliniyor.
• Doğada kayalara veya vadilere bakarak yeni türler bulmak mümkündür; bu, onların sihirli dünyasına bir penceredir.

Musa Geçit (60), emekli imam ve doğa tutkunu, bitkilere olan ilgisinin başlangıcını şöyle anlatıyor:

• Bir sakatlık geçirdim ve bu durum beni bunalıma soktu; ancak Mardin’deki bir çayırda gördüğüm çiçek, hayatıma yeni bir anlam kattı.
• Çiçek, toprağa yakın ve zarif yapısıyla adeta bir gelinin duvağına benziyordu.
• O gün fotoğrafını çektim ve bitkilere olan ilgim hızla arttı.
• Şu anda 565 türden oluşan arşivimde, bulduğum ve yeni tanımladığım bitkiler yer alıyor.
• Özellikle Mardin’in florasını sergileyecek bir fotoğraf müzesi açmayı hedefliyorum, burada sadece bitkiler değil, çeşitli canlılar da olacak.

Koruma ve Tehditler

Buse Topçuoğlu (38), zeytinyağı üreticisi ve araştırmacı, doğal yaşamın korunması ve tehditler konusunda şunları söylüyor:

• Muğla Akyaka’da yaşıyorum ve yaklaşık 9 yıldır botanikle ilgileniyorum.
• Yolda karşılaştığım gösterişli bitkileri inceleyerek, onların adlarını öğrenmeye ve kaydetmeye başladım.
• Bu süreçte, Muğla’nın endemik bitki türleri olan “Muğla kasidesi” (Scutellaria topcuoglui) ve “Balan sümbülü” (Leopoldia buseana) gibi yeni türleri keşfettim.
• Bu bitkilere kendi soyadımı veya bölge isimlerini verdim ve bilimsel makalelerde yayımlandı.
• Ancak, bölgedeki yangın riski ve insan faaliyetleri, bu endemik türlerin devamlılığı için ciddi tehditler oluşturuyor; koruma çalışmaları büyük önem taşıyor.