Bir nehir nasıl tüzel bir kişi oldu? Yıllardır petrol sızıntılarına maruz kaldı, ekolojik felakete yol açtı! Sonra bir kadın çıktı ve her şeyi tersine çevirdi

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Yirmi beş yıl önce, Peru’nun 1.450 kilometre boyunca uzanan ve Kuzey And Dağları’nın yüksek karla kaplı zirvelerinden, Amazon Nehri’nin geniş kollarına uzanan Marañón Nehri, büyük bir çevresel felaketle karşılaştı. Bir mavnadan, yani yük taşıyan geleneksel Peru teknesinden, toplamda 5.000’in üzerinde ham petrol sızdırıldı. Bu olay, nehrin yüzeyine sızan yoğun siyah petrol tabakasıyla birlikte, bölge ekosisteminde ve yerel halkın yaşamında derin etkiler bıraktı. Nehir, sadece doğal güzelliğiyle değil, aynı zamanda ekolojik ve kültürel önemiyle de bölge halkı için hayat kaynağıdır. Ancak, bu olay, Marañón Nehri’nde gerçekleşen ilk ve maalesef son büyük petrol sızıntısı değildi.

Peru’nun tropikal yağmur ormanlarının kalbinde yer alan bu su yolu, pembe yunuslar ve dev su samurları gibi nesli tükenen türlere ev sahipliği yapmasıyla bilinirken, aynı zamanda ülkenin petrol ve doğal gaz rezervlerinin yoğun olarak bulunduğu kritik bölgedir. Kuzey Peru Petrol Boru Hattı (ONP), bu bölgeden geçmekte ve Osinergmin’e göre, 1997’den 2022’ye kadar olan süreçte, yaklaşık 80’den fazla petrol sızıntısı meydana gelmiştir. Bu sızıntılar, ekosistem üzerinde büyük tahribata yol açarken, bölge halkının yaşamını da tehdit etmektedir.

BİR KADININ İLHAM VERİCİ MÜCADELESİ

2000 yılındaki büyük petrol sızıntısı, bölgedeki olayların ilk örneği olmasa da, bölge halkını ve özellikle Kukama topluluğunu derinden etkiledi. Bu topluluğun genç ve kararlı kadını Mari Luz Canaquiri Murayari, yaşadıkları çevre felaketine karşı durmak için cesur adımlar attı. Kukama halkının önemli bir parçası olan ve Marañón kıyılarında büyüyen Canaquiri Murayari, kısa süre içerisinde, yerel kadınların güçlenmesini ve çevre bilincinin artmasını sağlayan bir hareketin öncüsü haline geldi. Kurduğu Asociación de Mujeres Huaynakana Kamatahuara Kana (HKK) adlı kadınlar derneğiyle, sadece bölgesel değil, uluslararası alanda da dikkat çekici bir mücadele başlattı.

Geçtiğimiz yıl, bu mücadelenin sonucu olarak, Peru federal mahkemesi, nehrin tüzel kişiliğe sahip olduğuna karar vererek, Marañón’un doğal hakkını tanıdı. Bu kararla birlikte, nehrin serbestçe akmaya devam etmesi ve çevresel kirlilikten korunması, hukuki olarak güvence altına alındı. Canaquiri Murayari, 56 yaşında olmasına rağmen, bu başarıyla büyük bir gurur duyuyor ve her yıl, dünya genelinde farklı kıtalardan gelen altı çevre liderine verilen Goldman Çevre Ödülü’nü almaya hak kazandı.

KUKAMA HALKININ KÜLTÜREL VE SPİRİTÜEL BAĞI

Kukama halkı için Marañón Nehri, sadece bir su kaynağı değil, aynı zamanda kutsal bir mekandır. Onlar, atalarının ruhlarının nehir tabanında yaşadığına inanır ve bu inanç, toplumsal yaşamlarının temel taşını oluşturur. Canaquiri Murayari, petrol sızıntıları başladığında, ölmüş amcasının ruhunun bir gece büyükannesine geldiğini ve “siyah altının” (petrol) bölgeye getireceği yıkımı uyarı olarak ilettiğine inanır. Bu ruhani uyarılar, nehrin ve ekosistemlerin korunmasında, yerel halkın kültürel kimliğinin ve spiritüel bağlarının ne kadar güçlü olduğunu gösterir. Ne yazık ki, petrol sızıntılarıyla birlikte nehirdeki balıklar ve yunuslar ölmeye başlamış, suyun ve ekosistemin sağlığı ciddi şekilde bozulmuştur.

SORUNLAR VE ÇÖZÜM ARAYIŞLARI

Kukama halkı, nehre bağımlı yaşamlarını sürdürmekte zorlanmaya başladı. Ulaşım, tarım ve içme suyu ihtiyaçlarını karşılamak için nehre muhtaç olan topluluk, kirli suyla yaşamaya devam etmek zorunda kalıyor. Canaquiri Murayari, “Başka bir su kaynağımız yok, bu yüzden mecburen kirli nehirden su içiyor ve balık yiyoruz. Ama bu durum sağlığımızı tehdit ediyor” diyerek, yaşadıkları zorlukları dile getiriyor. Araştırmalar, petrol sızıntısı bölgesine yakın yaşayan toplulukların kan ve idrar örneklerinde yüksek seviyelerde cıva, arsenik ve kadmiyum bulunduğunu ortaya koydu. Bu durum, sadece ekolojik değil, aynı zamanda halk sağlığı açısından da ciddi riskler taşıyor.

Başlangıçta, Canaquiri Murayari ve arkadaşlarının hareketi, yetkililere ve hükümete çeşitli mektuplar göndererek, yürüyüşler düzenleyerek ve nehir üzerindeki trafiği durdurmaya çalışmak gibi çeşitli yöntemler denedi. Ancak, bu çabalar genellikle sonuçsuz kaldı. Bu durum, onları daha farklı ve güçlü yasal stratejiler geliştirmeye yöneltti. 2014 yılında, Peru’daki sivil toplum kuruluşu Yasal Savunma Enstitüsü (IDL) ile işbirliği yaparak, Marañón Nehri’nin ekolojik ve kültürel önemini korumak adına yasal haklar talep ettiler. Bu hareket, Kolombiya’nın Atrato Nehri, Yeni Zelanda’nın Whanganui Nehri ve Kanada’nın Magpie Nehri gibi, doğanın yasal kişilik kazandığı örnekler ışığında şekillendi.

TARİHİ YENİLİK VE HUKUKSAL BAŞARI

2021 yılında, Canaquiri Murayari’nin derneği, IDL ve Earth Law Center’ın desteğiyle, Marañón Nehri’nin korunması için tarihi bir hukuk mücadelesi başlattı. Amacı, nehrin petrol sızıntıları, hidroelektrik projeleri ve diğer tehditlere karşı yasal kişiliğinin tanınmasıydı. İki yılı aşkın bir süren dava sürecinin sonunda, Mart 2024’te, Peru federal mahkemesi, Kukama lehine önemli bir karar verdi. Bu karar sayesinde, Marañón Nehri, ülke hukukunda ilk kez tüzel kişilik kazanarak, kendisine ait haklar ve korunma güvenceleri elde etti. Mahkeme, devlet kontrolündeki petrol şirketi Petroperú’ya, petrol sızıntılarını derhal durdurma ve nehir ile kollarını koruma planları hazırlama görevini verdi. Ayrıca, Kukama ve diğer yerli topluluklara, Marañón’un ve kollarının “koruyucuları ve temsilcileri” olarak tanındı ve onların haklarını savunma yetkisi verildi.

Bu karar, Peru için tarihi bir dönüm noktasıdır. Earth Law Center Latin Amerika hukuk uzmanı Javier Ruiz, bu gelişmeyi, “ülke için büyük bir adım ve bölgedeki diğer benzer davalara örnek teşkil edecek bir ilk” sözleriyle özetliyor. Ruiz, “Bu karar, doğanın haklarının tanınması konusunda yeni bir dönemi başlatabilir ve Kukama kadınlarının ve halkının, nehirlerini koruma mücadelelerindeki öncülüklerini tescil ediyor” diye ekliyor. Ancak, Canaquiri Murayari, bu kararın sadece başlangıç olduğunu ve gerçek korumanın, hükümetin bu karara uyum sağlamasıyla mümkün olacağını vurguluyor. Şimdi, hem yerel hem de uluslararası destekle, Marañón’un haklarını korumak ve gelecek nesillere aktarmak için çalışmalar devam ediyor.

Son olarak, dört çocuk annesi ve altı çocuk büyükannesi olan Canaquiri Murayari, sözlerini şu şekilde tamamlıyor: “Yaptığım iş sadece kendi toplumum için değil, tüm dünya için. Birlikte hareket ederek, dünyayı gelecek nesillere bırakmak ve doğanın haklarını korumak adına mücadele etmemiz gerekiyor.”